VIObchp. Dilimizdeki Ses Olayları Ses Bilgisi Kuralları Dilimizdeki Ses Olayları Ses Bilgisi KurallarıSes Olaylarının NedenleriSes Olaylarının Sebepleri Nelerdir?Diğer Ses Olayları Kuralları 1- Bugün, Türkçe kelimelerimizde uzun sesli yoktur. Seslilerimiz, kelimelerde aynı veya orta uzunluktadırlar. Sonradan Türkçeleşmiş kelimeler katip,tesir, tevil, askeri, iktisadi… bu kurala uymaz. Bazı kişilerin yapısı gibi gelişi güzel yabancı veya Türkçe kelimeleri yersiz olarak uzatmak veya kısaltmak doğru değildir. Hâtıra doğrusu hatıra, hulâsa doğrusu- hulâsa şakaa doğrusu-şaka, tesir doğrusu teesir dir. Türkçe kelimelerdeki bazı sesliler, konuşmada isteği veya duyguyu ifade etmek için uzun söyleyebilirler. Yazıık, Yook, olmadıı, Uzuuun, konuştuun, kardeşiiim, güzeel gibi. 2- Türkçe kelimelerde O ve O seslileri, sadece ilk hecede bulunurlar. Koyun, oluk, bölük… gibi -yor eki bu kuralın dışındadır,-yor bir ek olarak kalmıştır. 3- Türkçe’de j sessizi yoktur. Jandarma, Jale, Japon gibi kelimeler Türkçe ve başka dillerden girmiş Türkçeleşmiş kelimelerdir. 4- Türkçe kelimelerde genel olarak f sessizi yoktur. Kelimelerimizdeki f’ lere yansımalardır of, öf, caf cuf, fısıltı, üflemek, fiskos rastlanır b b, p veya e ensizleri f ye çevrilmiş kelimelerde Öbke üvke, uvmak > ufalamak, yubka > yufka, hoşab > hoşaf, çirk-âb > çirkef, lokomotive > lokomotif. Bunlar dışındaki f Ii kelimeler yabana asıllıdırlar. 5- Türkçe kelimelerde genel olarak h sessizi yoktur. Bugün bazı kelimelerimizde gönden h sessizi eskiden kalın k sessizi idi. İstanbul ağzı k. lan sonradan h ye çevrilmiştir. Kanı > Hani, kangı > hangi, daki > dahi, kalun > hatun… gibi. Türkçe bazı ünlemlerde ve yansımalarda h sessizine rastlanır, hay, hey, hınkı, hışırtı, hırhır… gibi. 6- Tükçe kelimelerin başında c sessizi bulunmaz, ancak yansımalarda bulunur. Cızırtı, cırlak, civciv, cıvıldamak., gibi. 7- “ğ” sessizi, Türkçe kelimelerin başında hiç bulunmaz. 8- ı ve r sessizleri, Türkçe kelimelerin başında bulunmazlar, ancak pek az yansımalarda bulunurlar. Lıkır lıkır, lokur, lokur, lop, löpür, löpür, rap rap… gibi. 9- “m“ sessizi genel olarak, Türkçe kelimelerin başında bulunmaz, ancak bazı yansımalarda, mi soru edatında ve m’ li tekrarlarda bulunur, mışıl mışıl, mırıldanmak, melemek, miyavlamak,mama, kitap mitap, kapı, mapı… gibi. Azeri lehçesinde kelime başlarında “m” ye fazlaca rastlanır, men >ben, min > bin, mengiz> beniz, minmek> binmek… gibi. 10- “d” sessizine Türkçe kelimelerin başında ancak ne sorusunda, ne ile yapılmış birleşik kelimelerde ve birkaç yansımalarda rastlanır, niçin, nasıl, neerede, neden, neyse, nice, ninniler, nine, niye… gibi. 11- v sessizi genel olarak Türkçe kelimelerin başında bulunmaz. Ancak şu hallerde bulunabilir. a Yansımalarda vız, vızıltı, vızır, vızır, vınnr… gibi. b Doğu Lehçesinde b sessizinin Batı Lehçesinde ve ye çevrildiğini gördüğümüz kelimelerde barmak > varmak, birmek > virmek, bar > var… gibi vurmak kelimesinin aslı vurmaktır. Baştaki v sonradan türemiştir. Ses Olaylarının Nedenleri Ses Olaylarının Sebepleri Nelerdir? Türkçede meydana gelen ses olaylarının birtakım sebepleri vardır. Bu sebepler aşağıda sıralanmıştır a Dilin Ses Özellikleri Başka dillerden dilimize giren kelimelerde meydana gelen değişiklikler, Türkçenin ses özelliklerinin zorlayıcılığının sonucudur. Örneğin, Arapça “kalb” kelimesi Türkçede sonda yumuşak ünsüz bulunamayacağı için “kalp” şeklinde geçmiştir. b Başka Seslerin Etkisi “Yaşıl” kelimesinin “yeşil”e dönüşmesi de “y* ve sesinin inceltici etkisinden dolayıdır. Türkçede bazı sesler yanlarında bulunan sesleri etkileyerek onları değiştirirler veya kendine benzetirler. Mesela, “anbar” kelimesindeki “b” sesi, yanında bulunan “n” sesini kendisi gibi bir dudak ünsüzü olan “m”ye dönüştürmüş ve kelime “ambar” şekline dönüşmüştür. c Zayıf Sesler Örnekler ağabey > âbi “ğ, h, I, n, r, y, z” ünsüzleri ve “ı” ünlüsü dilimizin zayıf sesleridir. Bu zayıf sesler, yanlarında bulunan bazı seslerin çeşitli değişikliklere uğramalarına sebep olmaktadır. inan- > inan- pek iyi > peki postahane > postane ç Vurgu Örnekler gelme-yor > gelmiyor Türkçede orta hece vurgusu genellikle zayıf olduğu için bu hecede bulunan ünlüler bazen daralır bazen de düşer. nerg-de > nerde tasarı-la- > tasarla- d Söyleyiş Güçlüğü ve Kakafoni Türkçede bir kelimede bazı seslerin yan yana gelmesi hem söyleyiş güçlüğü meydana getirir hem de kulakta tırmalayıcı rahatsız edici bir etki uyandırır. Bu gibi durumlar ses olaylarına yol açar. Örnekler küçük-cük > küçücük ufak-çık > ufacık büyük-çek > büyücek Diğer Ses Olayları Kuralları 12- “z” sessizi, Türkçe kelimelerin başında ancak bazı yansımalarda bulunur. zıpzıp, zıplamak, zır zır, zınltı, zonklamak… gibi. 13- Türkçe’de kelime veya hece sonunda b c d g sessizi bulunmaz. 14- Aynı ses baskısı altında iki seslinin birbiriyle sıkı sıkıya birleşip bir tek ses vermesi olayına DİFTONG denir. Yabani asıllı kelimelerde görülür. ses olayları 15- Türkçe’de, kök şeklindeki kelimelerde sessizler ikizleşmesi yoktur. Eski Türkçede ikki, sekkiz, ottuz, bugünkü Türkçede de anne gibi kelimelerde ikizleşme görülür. Eski kelimelerin iki, sekiz, otuz olduğunu, ana kelimesinde İstanbul ağzında ane sonrada enne ye çevrildiği görülür. Dilimiz sessizler ikizleşmesinden hoşlanmaz. Yabancı kelimelerdeki ikizileşmeyi de bozar. hammam > hamam, hammal > hamal, kassap > kasap, niyyet > niyet, kerte > kere… gibi. 16- Türkçe kelimelerin veya hecelerin başında iki sessiz bulunmaz. Başında iki sessiz bulunan yabancı kelimeleri dilimiz, ya bu sessizlerin arasına bir sesli getirmek, ya da başa bir sesli eklemek suretiyle Türkçeleşti meye çalışır, groş islâvca > kuruş, kravat > kıravat, tren > tiren, stasyon > istasyon, statistik > istatistik… gibi. 17- Türkçe’de kelime veya hece sonunda ancak çift sessizler bulunabilir, iç ölç, ik ilk, kalk, ıp alp, Lt alt, nç güvenç, nk denk, ip sarp, ıs sarmak, at ust, şh hişt, pişt gibi. Dilimiz yabancı dilden giren kelimelerdeki çift sessizler bulunan sessizleri araya bir sesli gelmek suretiyle ayırmıştır. 18- Türkçede kelime veya hecenin sonunda hiçbir zaman üç sessiz yan yana bulunamaz. 19- Türkçe kelimelerin içinde, ikisi önceki biri sonraki hecenin malı olmak üzere üç sessiz yan yana bulunabilir. Korkmuş ürktü, sürçtü, sarsmak…. gibi. Dilimize başka dillerden giren yabancı asıllı kelimeler günlük hayatımızın bir parçası olmuş, dil onları benimsemiş, millet olarak kullanıyorsak o kelimeler Türkçeleşmiş sayılır. Bu tür kelimelere Türkçeleşmiş Türkçe kelimeler denir. Genel Hece düşmesi konusu oldukça geniş bir konudur. Yani bu konu ile alakalı farklı başlıklar ortaya çıkabilmektedir. Bunun nedeni ise yaşanan hece düşmelerinin birden çok olmasıdır. Hece düşmesi konusu herkesin anlayabileceği düzeyde kolay bir kolaydır. Örnek cümleler ile bu konu daha iyi bir şekilde Düşmesi Nedir?Hece düşmesi, kelimelerin çekimlenirken veya türetilirken seslerinden birinin düşmesine verilen isimdir. Ses düşmesi sonucunda kelimenin anlamı değişmezken yapısı ise değişmektedir. Çünkü bu şekilde kelimede yer alan seslerden birisi düşmektedir. Ünlü Düşmesi Bazı kelimelere ünlü ile başlayan bir ek geldiğinde ikinci hecedeki dar ünlü düşebilmektedir. Örnek Burun - Burnu / düşen ses 'u' Emir - Emri / düşen ses 'i' Küçültme Eki Sonunda 'k' ünsüzü bulunan sözcüklere küçültme eki getirildiği zaman 'k' ünsüzü düşer. Yumuşak - Yumuşacık / düşen ses 'k' '-l' ekiyle Fiil Üretmek Sonunda 'k' ünsüzü bulunan bazı kelimelere 'l' ekiyle fiil üretildiği zaman 'k' sesi düşmektedir. Alçak - Alçalmak / düşen ses 'k' '-le' Ekiyle Türetme Bazı isimlerden - le ekiyle fiil türetilirken kelimenin son hecesinde yer alan ünlü düşer. İleri - İlerlemek / düşen ses 'i' Ayrıca farklı şekillerde olan hece düşmeleri de vardır. Burada önemli olan kelimeye bakarak düşen sesi bulmaktır. Bu düşmeyi örnek cümleler ile daha iyi bir şekilde anlayabilirsiniz. Hece düşmesi yaşanan kelimeleri dikkatli bir şekilde bakarak görebilirsiniz. Hece Düşmesi İle İlgili Örnek Cümleler - Aldığı domatesler yumuşacık bir yapıya sahipti. yumuşacık - Her işe burnunu sokardı. burnunu - Eve kahvaltı yapmak için geri dönmüştü. kahvaltı - Çarşıya gittiğimiz gün cumartesi günüydü. cumartesi - Evin önünde küçücük bir kuş bulmuştuk. küçücük - Niçin bu kadar geç kaldın. niçin

ses olayları ile ilgili örnek cümleler